Η πρώτη μου επαφή με τον Άλφρεντ Χίτσκοκ, παραδόξως δεν ήταν μέσα από τις ταινίες του, αλλά από την παιδική σειρά οι Τρεις Ντετέκτιβ. Στην πρώτη έκδοση της σειράς, οι τρεις ντετέκτιβ έλυναν ένα μυστήριο σε κάθε βιβλίο και στο τέλος συζητούσαν την υπόθεση με τον πασίγνωστο σκηνοθέτη. Στην επανέκδοση της σειράς, ο Άλφρεντ είχε φύγει και από τον τίτλο και από την ιστορία. Προφανώς είχε να κάνει με πνευματικά δικαιώματα όλο αυτό.
Όμως η ζημιά είχε γίνει! Το όνομα συνδέθηκε μέσα μου με αυτές τις ιστορίες και όταν στην εφηβεία άρχισα να ψάχνομαι με τις ταινίες, εννοείται έκατσα και είδα πολλές δικές του. Ακολουθεί λοιπόν ένα μικρό αφιέρωμα σε έναν άνθρωπο που με βοήθησε να γνωρίσω τον τρόμο!
Ο τρόμος έρχεται με καινοτομίες
Το όνομα του Άλφρεντ Χίτσκοκ, του άρχοντα της αγωνίας, είναι συνώνυμο με τα θρίλερ και την ψυχολογική ένταση. Αλλά πέρα από το σασπένς, ο Χίτσκοκ συνέβαλε σημαντικά στην εξέλιξη του σινεμά στο είδος του τρόμου. Συνδυάζοντας το υπερφυσικό, το ψυχολογικό και την καθημερινή ζωή, άνοιξε ένα καινούριο μονοπάτι που εξακολουθεί να επηρεάζει τους σύγχρονους κινηματογραφιστές. Ας δούμε λοιπόν τις καινοτομίες που έφερε ο Χίτσκοκ στο είδος του τρόμου, αναδιαμορφώνοντας το DNA του για πάντα.
Η Ψυχολογική Φρίκη, μεγαλύτερη από τον τρόμο που προκαλούν τα τέρατα
Σε μια εποχή που οι ταινίες τρόμου βασίζονταν συχνά σε υπερφυσικά πλάσματα όπως οι βρικόλακες ή οι λυκάνθρωποι, ο Χίτσκοκ άλλαξε την εστίαση από τα εξωτερικά τέρατα στους εσωτερικούς φόβους του ανθρώπινου μυαλού. Ήξερε ότι το πιο τρομακτικό πράγμα δεν είναι αυτό που κρύβεται στις σκιές, αλλά αυτό που υπάρχει μέσα στο κεφάλι μας. Σε ταινίες όπως το Psycho (1960), ο Χίτσκοκ σύστησε στο κοινό τον Νόρμαν Μπέιτς — έναν φαινομενικά ακίνδυνο άνθρωπο του οποίου η ψυχολογική αστάθεια τον κάνει πολύ πιο τρομακτικό από οποιοδήποτε φάντασμα ή δαίμονα. Η καινοτομία του Psycho βρισκόταν στην απερίφραστη απεικόνιση της ανθρώπινης τρέλας, παρουσιάζοντας την ιδέα ότι ο αληθινός τρόμος θα μπορούσε να προέλθει από οποιονδήποτε, ακόμα και από έναν απλό ιδιοκτήτη μοτέλ.
Το ψυχολογικό βάθος του Χίτσκοκ ώθησε το είδος του τρόμου σε πιο εσωστρεφείς αφηγήσεις, εμπνέοντας μεταγενέστερα έργα όπως το Η σιωπή των αμνών (The Silence of the Lambs) ή το American Psycho, όπου το ανθρώπινο μυαλό έγινε το πραγματικό πεδίο μάχης του φόβου.
Η Ανατροπή των Προσδοκιών
Ο Χίτσκοκ αγαπούσε να παίζει με τις προσδοκίες του κοινού του. Στο Psycho, σόκαρε τους θεατές σκοτώνοντας τον κύριο χαρακτήρα, Marion Crane, νωρίς στην ταινία - μια άμεση αντίφαση με την τυπική αφηγηματική δομή της εποχής. Αυτή η ανατροπή της πλοκής δεν αφορούσε μόνο την αξία του σοκ. Εισήγαγε ένα στοιχείο απρόβλεπτου που θα αγκάλιαζαν οι μετέπειτα οι ταινίες τρόμου. Το κοινό δεν μπορούσε πλέον να εμπιστευτεί τους συμβατικούς κανόνες της αφήγησης, που ενίσχυαν το αίσθημα ανησυχίας του.
Στα Πουλιά (The Birds - 1963), ένα άλλο κλασικό έργο του, ο Χίτσκοκ ανέτρεψε τις προσδοκίες, αφού δεν παρείχε κανένα σαφή λόγο για τις επιθέσεις των πτηνών. Αυτή η έλλειψη εξήγησης ήταν επαναστατική σε μια εποχή που οι περισσότερες ταινίες τρόμου προσπαθούσαν να εξορθολογίσουν τα τέρατα τους. Αφήνοντας τη φρίκη ανεξήγητη, ο Χίτσκοκ έδειξε ότι μερικές φορές, το άγνωστο είναι πιο τρομακτικό από οποιαδήποτε εξήγηση. Αυτό επηρέασε μεταγενέστερες ταινίες όπως το (πολύ αγαπημένο μου) The Blair Witch Project και το It Follows, όπου η ασάφεια και η αβεβαιότητα ενισχύουν τον τρόμο. Είναι κάτι που και αρκετοί συγγραφείς αργότερα έβαλαν σαν στοιχείο στη γραφή τους.
Οπτική αφήγηση και κινηματογραφική καινοτομία
Ο Χίτσκοκ ήταν πρωτοπόρος στη χρήση τεχνικών οπτικής αφήγησης για τη δημιουργία σασπένς και τρόμου. Πάρτε, για παράδειγμα, τη διαβόητη σκηνή ντους στο Psycho. Αυτή η εμβληματική στιγμή είναι ένα masterclass στη δουλειά του μοντάζ και της κάμερας. Με 78 ρυθμίσεις κάμερας και 52 κοψίματα σε μόλις 45 δευτερόλεπτα, ο Χίτσκοκ χρησιμοποίησε το γρήγορο μοντάζ για να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση της βίας χωρίς στην πραγματικότητα να δείχνει το δέρμα που τρυπούσε το μαχαίρι (αν αναρωτιέστε ναι δεν το είδαμε ποτέ. Και ξέρετε πού αλλού έχει γίνει αυτό; Στο κορεάτικο The boy για τους μυημένους!) Αυτή η τεχνική —που υποδηλώνει τρόμο αντί να τον απεικονίζει ρητά— ήταν μια καινοτομία που επηρέασε γενιές κινηματογραφιστών.
Επιπλέον, η χρήση της ηδονοβλεψίας του, σε ταινίες όπως το Rear Window (1954) μετέτρεψε το κοινό σε συνένοχους παρατηρητές. Ο Χίτσκοκ χρησιμοποίησε τις προοπτικές της κάμερας για να κάνει τους θεατές να αισθάνονται σαν να κοιτάζουν τις ζωές των χαρακτήρων, αναγκάζοντάς τους να αντιμετωπίσουν τις δικές τους πιο σκοτεινές παρορμήσεις. Αυτό το μετα-επίπεδο τρόμου, όπου το ίδιο το κοινό γίνεται μέρος της έντασης, θα ενέπνευσε αργότερα ταινίες όπως το Halloween (1978) και το Peeping Tom (1960).
Το σασπένς ως τρόμος
Ο Χίτσκοκ φέρεται να είπε χαρακτηριστικά: «Δεν υπάρχει τρόμος στο μπαμ, μόνο στην αναμονή του». Κατάλαβε ότι το να χτίζεις σασπένς, αντί να βασίζεται σε φτηνά jump scares, είναι αυτό που πραγματικά αναστατώνει το κοινό. Στις ταινίες του, η ένταση αυξάνεται αργά, κάνοντας την τελική απελευθέρωση αυτής της έντασης ακόμη πιο επιδραστική. Αυτό φάνηκε ιδιαίτερα ξεκάθαρο στα Πουλιά (The Birds), όπου ο τρόμος εκτυλίσσεται σε μεγάλες, άβολες σιωπές, με την απειλή της επίθεσης να είναι πάντα διαφαινόμενη, αλλά ποτέ να μην υλοποιείται καθόλου όταν αναμενόταν.
Η επωνυμία του «σασπένς τρόμου» άνοιξε το δρόμο για ταινίες όπως το Jaws και το A Quiet Place, όπου οι πιο τρομακτικές στιγμές δεν προέρχονται από τη δράση, αλλά από την αναμονή του τρόμου που ο θεατής περιμένει να χτυπήσει.
Συγχωνεύοντας τον τρόμο με την καθημερινότητα
Μία από τις μεγαλύτερες συνεισφορές του Χίτσκοκ στον τρόμο ήταν η ικανότητά του να συγχωνεύει την καθημερινότητα με το τρομακτικό. Οι ταινίες του έδειξαν ότι ο τρόμος θα μπορούσε να υπάρχει σε καθημερινά περιβάλλοντα, είτε πρόκειται για ένα ήσυχο μοτέλ στο Psycho είτε για μια συνηθισμένη παραθαλάσσια πόλη στο The Birds. Φέρνοντας τις ιστορίες του σε ένα οικείο περιβάλλον για τους θεατές, ο Χίτσκοκ τις έκανε ακόμα πιο τρομακτικές. Αν ο τρόμος μπορούσε να συμβεί σε αυτά τα φαινομενικά φυσιολογικά μέρη, θα μπορούσε να συμβεί οπουδήποτε και σε οποιονδήποτε.
Αυτή η μίξη της καθημερινής ζωής και του τρόμου επηρέασε το μέλλον του είδους, εμπνέοντας ταινίες όπως το Get Out, όπου καθημερινές τοποθεσίες και καταστάσεις κρύβουν απαίσια μυστικά ή το Heritary, όπου ο τρόμος προέρχεται από μια οικογενειακή τραγωδία και όχι από μια στοιχειωμένη έπαυλη.
Η κληρονομιά του Χίτσκοκ
Ο Άλφρεντ Χίτσκοκ δεν έκανε απλώς ταινίες τρόμου - έφερε επανάσταση στο είδος. Οι καινοτομίες του στον ψυχολογικό τρόμο, το σασπένς, την οπτική αφήγηση και την ανατροπή των προσδοκιών του κοινού έχουν αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα του στον κινηματογράφο. Ο σύγχρονος τρόμος οφείλει ένα μεγάλο ευχαριστώ στο έργο του και η επιρροή του, η οποία μπορεί ακόμα να γίνει αισθητή στο πώς οι κινηματογραφιστές δημιουργούν ένταση και αγωνία σήμερα.
Σε έναν κόσμο όπου ο τρόμος έχει εξελιχθεί σε πολλά υποείδη, από slasher ταινίες μέχρι παραφυσικά θρίλερ, τα σκηνοθετικά αποτυπώματα του Hitchcock βρίσκονται παντού. Το έργο του μας υπενθυμίζει ότι ο αληθινός τρόμος συχνά δεν βρίσκεται στο απίστευτο, αλλά στο ψυχολογικό, το απροσδόκητο και το ανεξήγητο - στα μέρη που λιγότερο περιμένουμε να τον βρούμε.
Προσωπικά, η πρώτη φορά που ένιωσα τρόμο αντί για αγωνία σε μια από τις ταινίες του ήταν όταν έβλεπα το The Birds. Έβαλα τον εαυτό μου στη θέση εκείνων των χαρακτήρων, σκέφτηκα τι θα έκανα αν μου είχε συμβεί αυτό και πραγματικά ένιωσα τρόμο! Φαντάζομαι όλοι όσοι αγαπάτε τον Χίτσκοκ, θα έχετε παρόμοιες ιστορίες να διηγήθείτε!
Σταύρος Θάνος
Το άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε από τον γράφοντα στο Medium, στην αγγλική γλώσσα. Για να το διαβάσετε στα αγγλικά πατήστε εδώ. Για να διαβάσετε όλα τα άρθρα στα αγγλικά πατήστε εδώ.
